Commissie voor gekozen premier
De staatscommissie Parlementair Stelsel pleit ervoor burgers meer te betrekken bij de besluitvorming. Daarom is zij voor de verkiezing van een kabinetsformateur, zeg maar de premier, de invoering van een correctief referendum, een Constitutioneel Hof om wetten aan de Grondwet te kunnen toetsen. Ook zou de Eerste Kamer het recht moeten krijgen wijzigingsvoorstellen aan de Tweede Kamer voor te leggen. Kiezers moeten op een partij òf op een persoon kunnen stemmen.
Tot deze voorstellen komt de commissie die onder voorzitterschap van oud-minister Remkes (VVD) twee jaar onderzoek heeft gedaan naar mogelijkheden voor verbetering van het parlementaire stelsel. In het rapport Lage drempels, hoge dijken baseert de commissie de voorstellen op haar grote zorg voor de houdbaarheid van het politieke systeem. “Erosie van de democratische rechtsstaat ligt op de loer. Groepen burgers dreigen af te haken”, constateert de commissie.
Een gekozen kabinetsformateur, een referendum! Ah, ze doen denken aan de ideeën van D66. Hans van Mierlo maakte er furore mee. Alleen is er nooit een meerderheid voor geweest. Partijen als de VVD, het CDA en ook de PvdA hebben zich altijd verzet. Begrijpelijk misschien, want de Den Uyls, Van Agten, Lubbers en Bolkesteins moesten weinig van dat soort politieke nieuwigheden hebben. Zelfs is het de vraag of D66 er serieuze bedoelingen mee had. Democratie is een mooi ding. Maar te veel invloed moest de burger niet krijgen.
En kijk es, hoe al die heldere democratieën die de burgers hun regeringsleider laten kiezen eraan toe zijn. Neem de VS met een president als Trump. In de jaren 1950 moest een autocraat als generaal De Gaulle er in Frankrijk aan te pas komen om de democratie overeind te houden. President Macron wist in één beweging de oude partijen uit te schakelen. Nu verkeren hij en zijn partij En Marche! in de grootste problemen.
In Duitsland spelen de nationaal-populisten van de AfD in op gevreesde gevoelens. Spanje is er beroerd aan toe. De Hongaarse premier Orbàn mag gekozen zijn, een democraat is hij niet. Polen, Oostenrijk en Italië kunnen wel een democratische opknapbeurt gebruiken. Bestaat België eigenlijk?
Er zijn grote onderlinge verschillen. Soms is de democratie onvolgroeid. Alles bij elkaar is Nederland er in staatkundige zin niet eens zo slecht aan toe. Het Huis van Oranje blijft een ijzersterk symbool. Premier Rutte is populair, misschien wel geliefd. Van oudsher wordt het referendum gezien als een handig instrument voor demagogen. Waarom zou je een regeringsleider moeten kiezen als het partijenstelsel naar tevredenheid functioneert?
Toch heeft de commissie-Remkes een punt. Er is te veel politieke onvrede. De oude partijen verliezen aan aantrekkingskracht. Vreemde snoeshanen komen net iets te makkelijk de Tweede Kamer in. Ook Nederland is niet immuun voor onzinargumenten, verkeerde ideeën, gevaarlijke lieden. Het blijft een grof schandaal dat de burgers van een stad de eigen burgemeester niet mogen kiezen.