De oorlog, hij houdt niet op
Vanavond om 20.00 uur is Nederland stil, twee minuten, 120 tellen lang. De televisiecamera’s van de NPO richten zich weer op Amsterdam. Koning Willem Alexander en koningin Maxima leggen een krans bij het Nationaal Monument op de Dam. Andre van Duin vertelt over de ervaringen van zijn vader. Ergens klinkt een claxon. Een schreeuw. Een zwerm vogels vliegt over.
Vermoedelijk gaat het vanavond zoals het al jaren gaat. Maakt de oorverdovende stilte opnieuw een grootse indruk. Op de Dam, op de Waalsdorpervlakte, bij kamp Vught. De oorlog. Hij houdt niet op. In elk geval duiken steeds weer verhalen op. Het stiefzusje van Anne Frank, 92 jaar inmiddels, is de aandacht waard. Maar anno 2021 lijkt het land toe aan de ervaringen van de nazaten van foute figuren.
Foute figuren? In Grijs verleden, uitgegeven in 2001, betoogt de zoon van een collaborateur, prof. dr. Chris van der Heijden, dat het niet gaat om goed of fout. Volgens de hoogleraar speelt toeval een te belangrijke rol. Houdt een te groot deel van de Nederlandse bevolking zich stil, wil overleven, vermijdt het risico. Het overgrote deel is niet goed of fout, niet wit of zwart, maar grijs.
Velen zijn het eens. Dat wil zeggen, de grijsopvatting lijkt in Nederland na bijna twintig jaar vrijwel gemeengoed. Dat moge zo zijn, en wellicht valt het nodige af te dingen op het punt van heldendom. Een feit blijft dat de ware held weloverwogen het juiste doet op het juiste moment. Dat er ook in de periode 1940 – ’45 vele duizenden Nederlanders aan die norm voldoen.
En ach, het is een gedachte die vanavond om 20.00 uur zomaar tot wasdom kan komen.