Verschil D66 en CU is sta-in-de-weg
De VVD blijft de grootste. Het vierde kabinet-Rutte is het logische gevolg. De drie partijen, VVD, D66 en het CDA zijn de voornaamste kandidaten. Maar dan wordt het moeilijk. De ChristenUnie (CU) lijkt de meest serieuze optie, hoewel die van GroenLinks en/of PvdA niet kan worden uitgesloten.
Maar niets staat vast. Wel zijn gisteren twee verkenners aangewezen, Annemarie Jorritsma voor de VVD en minister Kajsa Ollongren (D66). Zij beginnen maandag de verkennende gesprekken met de 17 fractieleiders in de Tweede Kamer. Afgesproken is dat de verkenners vóór 31 maart verslag uitbrengen.
Met name de positie van D66, de tweede partij van het land, is van belang. De Democraten winnen vier zetels en krijgen 23 zetels in de Tweede Kamer. Zij voerden campagne voor een progressief beleid. Zij botsen echter met de opvattingen van een partij als de ChristenUnie, met name op het terrein van medisch-ethische kwesties. Een ruime meerderheid van de D66-kiezers geeft dan ook de voorkeur aan een kabinet met de PvdA of GroenLinks.
Beide partijen staan echter niet te dringen om deel te nemen aan een volgend kabinet–Rutte. GroenLinks verliest liefst zes zetels. De partij zal zich afvragen wat het heeft te winnen met een kabinet waaraan ook de VVD en het CDA deelnemen, twee partijen die op z’n zachtst gezegd niet voorop lopen in de strijd tegen de klimaatcrisis.
Daar staat tegenover dat D66 een duidelijke voorkeur heeft voor samenwerking met links, juist vanwege het milieu. Met GroenLinks heeft de partij van Sigrid Kaag een partner in het kabinet, hoewel de PvdA ook zou kunnen.
VVD en CDA zullen eerder kiezen voor de ChristenUnie. Om D66 zover te krijgen moeten de twee partijen wel concessies doen. Zo willen de Democraten van euthanasie en het referendum vrije kwesties maken. Ook streven zij naar de openstelling van het protestants-christelijke onderwijs voor lhbt-leerlingen.
Probleem voor premier Rutte en de VVD is dat zij weinig keus hebben. Links zal de voorkeur niet hebben. Waarna de mogelijkheid overblijft voor een coalitie met het CDA en de partijen op de uiterste rechter flank. De PVV, het Forum voor Democratie en JA21 zouden ook niets liever willen. Wilders als leider van de derde partij en Baudet als grootste winnaar vinden er zelfs recht op te hebben. In dat geval haakt D66 sowieso af, terwijl het CDA daar evenmin voor kiest. Integendeel, de christendemocraten herinneren zich het echec van 2010 met de PVV te goed.
Waarmee gezegd, de formatie maakt een gerede kans te mislukken. Dan rest Rutte een minderheids- of desnoods een zakenkabinet en in het uiterste geval, nieuwe verkiezingen.