Democratie staat onder druk
Donderdag hoort de Amerikaanse senaat prof. Christine Blasey Ford, de vrouw die het kandidaat-lid van het Hooggerechtshof, Brett Kavenaugh beschuldigt van aanranding. In Duitsland moest bondskanselier Angela Merkel toezien hoe de CDU-fractie in de Bondsdag de 50-jarige Ralph Brinkhaus tot voorzitter koos. Het Zweedse parlement stemde de socialistische premier Stefan Löfven weg. In het Verenigd Koninkrijk vecht premier Theresa May voor haar laatste kans. De populariteit van de Franse president Emmanuel Macron daalt in een razend tempo.
Een kenmerk van de democratie is dat geen regeringsleider zeker van zijn zaak is. Een kwestie kan zò belangrijk zijn dat een meerderheid het noodzakelijk acht de regering weg te sturen. Niet alleen Nederland heeft er ervaring mee. Toch zal menigeen zich afvragen: “Wat, in hemelsnaam is er in het democratische Westen aan de hand”?
De Verenigde Staten heeft spannende momenten en crises gehad, ook in de afgelopen 70 jaar. Niettemin is een president als Donald Trump redelijk uniek. Gekozen door de Republikeinen, volkomen onverwacht met niet eens de meeste stemmen. De vastgoed-miljardair Trump was en is nog steeds een buitenstaander. Zijn populariteit is historisch laag.
Toch heeft hij de partij in zijn greep zolang hij kan rekenen op de steun van de blanke middenklasse in het zuiden en het middenwesten. ‘America First’ blijft de slogan van president Trump. Na twee jaar is weinig duidelijk, behalve dat de keuze van de naam geen toeval is.
Trumps politiek is op z’n zachtst gezegd nogal ad hoc, gebaseerd op macht. Oude vrienden, bondgenoten, schrikt hij af. Ook lijkt Trump een voorkeur te hebben voor sterke mannen. En a propos, Charles Lindbergh was de naamgever van America First. En Charles Lindbergh was een bewonderaar van ene Hitler.
De komende twee maanden zijn van groot belang voor het presidentschap van Donald Trump. Een afwijzing van de conservatieve kandidaat-opperrechter Kavenaugh, gevolgd door een nederlaag bij de Congresverkiezingen van november zou de Republikeinse partijleiding wel eens in de verleiding kunnen brengen zich te ontdoen van de 45ste president van de Verenigde Staten van Amerika.
Daarentegen zal een overwinning van Donald Trump het vrije Westen tot nadenken moeten stemmen. Want zoveel staat vast, het Amerika van Trump is heel anders dan het Amerika van Truman, Kennedy, Reagan tot en met Obama.
Ook de positie van Duitsland is omkleed met onzekerheden. Zo is nu de positie van bondskanselier Angela Merkels weinig benijdenswaardig. Niet alleen staat haar CDU op zwaar verlies. Op rechts wordt de AfD almaar sterker, een partij die nogal wat bedenkelijke extreemrechtse krachten herbergt.
Nu al is de Alternative de tweede partij van het land. Europa moet er niet aan denken als een dergelijke partij veel verder groeit, laat staan de grootste wordt. Zondag 14 oktober zijn er deelstaatverkiezingen in het rijke Beieren. Best mogelijk dat de van oudsher oppermachtige CSU de steun van de AfD zoekt om aan de macht te kunnen blijven.
De Franse president Macron begon stormachtig. Maar na een jaar lijken zijn kiezers het wel met hem te hebben gehad. Recente peilingen (Ifop) geven aan dat de populariteit van Macron almaar afneemt. .
De conservatieve Britse premier Theresa May is niet te benijden. Op zich is het al een wonder dat zij nog steeds premier is. De Conservatieven blijven tot op het bot verdeeld over de Brexit. Boris Johnson staat te trappelen van ongeduld om premier May op te kunnen volgen.
Intussen hoopt Labour op nieuwe verkiezingen. Maar ook de socialistische partij is verdeeld. Ook hier is de Brexit een splijtzwam. Bovendien vinden velen partijleider Jeremy Corbyn nog altijd te links.
Intussen hebben Hongarije en Polen een democratische grens overschreden. Beide landen hebben nu te maken met de artikel 7-procedure. Als zij hun politiek niet bijsturen, dreigen zij het stemrecht in de Europese Raad te verliezen.
In Oostenrijk neemt de extreemrechtse FPÖ al deel aan de regering. In Zweden kan gematigd rechts niet regeren zonder de (gedoog)steun van de extreemrechtse Zweden Democraten, ook al een partij waarin mensen met nazi-sympathieën zich thuis voelen.