Snufje historisch besef is genoeg
De Verenigde Staten van Amerika en de EU vormen het hart van het westerse bondgenootschap. Zijn democratieën die streden tegen dictators die zich te machtig waanden. Tegen staten als Nazi-Duitsland en de Sovjet Unie. Nooit weer willen zij alleen staan zoals in 1939. Er zijn strubbelingen. Er is kritiek. De wereld verandert.
Eens zullen historici de oorzaak vastleggen, de precieze reden geven dat de Amerikaanse kiezers op 6 november 2016 stemden voor de 70-jarige vastgoedondernemer, Donald Trump. Voor een man die toen al volstrekt ongeschikt leek zijn land op een ordentelijke manier te leiden, laat staan de wereld. Niet alleen omdat hij de kennis en ervaring mist, maar vooral omdat hij zich in de voorgaande jaren bewezen had als een blaaskaak voor wie slechts één belang telt, namelijk dat van Donald Trump, de zakenman die denkt als politicus groot geld te kunnen verdienen.
‘America First’ moest de kiezers enthousiasmeren. In de presidentiële praktijk bleken de slogan en de naam Donald Trump naadloos op elkaar te passen. Maar een ramp komt nooit alleen. Terwijl de democratie in de VS op slot geraakt, mede als gevolg van de zogeheten Shutdown die al bijna vier weken een aantal overheidsdiensten tot nietsdoen dwingt, dreigt ook de EU in het ongerede raken.
Nog niet zo lang geleden ging Europa prat op het instituut Europese Unie dat de eeuwenoude geschillen op het oude continent het zwijgen zou hebben opgelegd. Vrede, democratie, economische groei en politieke samenwerking zijn belangrijke hulpmiddelen die zich in vrijheid konden ontwikkelen, mede dankzij de machtige bondgenoot, de Verenigde Staten van Amerika.
Toen kwam Donald Trump met zijn ‘America First’. Kritiek was er altijd wel. De verschillen tussen Rijk en Arm, tussen blank en zwart waren 20ste eeuwse Europeanen als Amerikanen een doorn in het oog. De doodstraf, de gebrekkige infrastructuur, de massamoorden, het wapenbeleid, werden nooit goed begrepen. Maar ach, het was de Verenigde Staten. De Amerikanen zijn onze redders en democraten bovendien.
Zelden waagde een Europese politicus de Amerikaanse democratie de maat te nemen. De wereld herinnert zich het Watergate-schandaal. Wat bleek? “De Amerikaanse democratie werkte fenomenaal”, wilden de belanghebbenden indertijd doen geloven. Niet iedereen slikte het verhaal. Wel draaide de wereld rimpelloos door. Wat niet wegneemt dat op de Amerikaanse democratie het een en ander valt af te dingen.
Maar dat geldt evenzo voor Europa. In elk geval is er voldoende reden voor enige bezorgdheid. Zo zoeken EU-lidstaten als Hongarije, Polen en Roemenië de democratische grenzen op, als zij er al niet overheen zijn gegaan. Ook in Italië en Oostenrijk staan de seinen op oranje. Al met al is het nationaal-populisme een verontrustend verschijnsel dat herinneringen oproept aan het Europa van de jaren 1930 toen lieden als Mussolini en Hitler de zaken op hun manier aanpakten.
Ook de Brexit voorspelt weinig goeds. Er zijn Britten die oprecht geloven in een soeverein, welvarend Albion, waar anderen die toekomst juist vrezen. Tegelijk doemt de vraag op, hoe de EU zal reageren op het vertrek van een zo grote lidstaat.
Problemen te over dus, aan weerszijden van de Atlantische Oceaan. En dat terwijl een snufje extra historisch besef en een druppeltje zelfkritiek al genoeg zij om de Amerikaans-Europese trein niet uit de rails te laten lopen.