Breuk Europa en VS is vèr weg

“Het doet denken aan de jaren twintig van de vorige eeuw toen Amerika afzag van het lidmaatschap van de Volkenbond”, schreef Volkskrantredacteur Arie Elshout.  Bondskanselier Angela Merkel bezocht een  bierhal in München om te verklaren dat Europa op eigen benen moet staan. Minister Koenders meent dat er sprake is van een keerpunt. Dom, dom, dom, lees je overal.

Maar de Amerikaanse president Donald Trump heeft het allemaal ingecalculeerd. Alle kritiek op zijn besluit om zich te onttrekken aan het  Klimaatakkoord van Parijs schudt hij van zich af. “Zo oneerlijk allemaal, een samenspanning tegen Amerika. Ik behartig de belangen van Pittsburgh. Niet van Parijs”.

‘America First’ is daarbij de leidraad van de 45^ste president van de Verenigde Staten.  Niet voor niets heeft die zijn oren te luisteren gelegd bij mannen als Steve Bannon en Scott Pruitt. Mannen die je er inderdaad van kunt verdenken iets met de jaren van het isolationisme te hebben.

Veiligheidschef Herbert McMaster en de directeur van de Economische Raad, Gary Cohn gaan echter niet zover als zij de essentie van Trumps versie aldus verwoordden: “Nee, Amerika gaat niet alleen. Wil blijven samenwerken. Ziet de wereld niet als een gemeenschap. Eerder als een arena waar binnen naties, bedrijven en non-gouvernementele instituties elkaar beconcurreren. Amerika’s opdracht is in de eerste plaats het behartigen en beschermen van zijn vitale belangen”.

Aanvankelijk meenden de Europese leiders dat de soep niet zo heet wordt opgegeten als zij is opgediend. Maar wie vier maanden Trump beziet, moet haast wel concluderen dat de Amerikaanse president het serieus meent als hij betoogt de wereld naar zijn hand te willen zetten. Dat Amerika te veel betaalt en de anderen te weinig. Dat de NAVO-bondgenoten aan hun verplichtingen moeten voldoen. Amerika respect verdient en daarnaar zal handelen.

Geen vreugde                                                                                                      Op zich reageren de leiders van de Europese Unie beheerst, vertrouwenwekkend zelfs. Sommigen zien net als de Duitse  bondskanselier een kans. De Franse president Macron heeft al getekend voor het herstel van de Frans-Duitse band. Zeventig jaar hebben zij volop genoten, geprofiteerd  van de Amerikaanse bescherming, de vrede gevierd. De democratische rechtsstaat heeft overal wortel geschoten. Het communisme is verslagen. Ook hebben zij goed geboerd, mooie industrieën opgezet. Als blok is de Europese Unie anno 2017 de grootste economie ter wereld.

Toch is er geen algemeen gedeelde vreugde over een mogelijke breuk. Immers, Europa beseft dat het bondgenootschap de afgelopen 70 jaar niet alleen in politieke en economische zin veel heeft gebracht,  maar óók dat het dreef op zoiets als gedeelde waarden.

Vier maanden Trump  heeft de Europese leiders echter wantrouwig gemaakt. Noemde hij de NAVO niet achterhaald? Kijk, hoe hij Merkel negeert, hoe hij op zijn gemak lijkt met sterke mannen, dictators van het slag Poetin, Erdogan en een miljardenfeestje viert met de Saoedi-Arabische koning Salman. Hoe hij akkoorden opzegt, buurland Mexico bruuskeert.

Gaat de vergelijking met de jaren van het Amerikaanse isolationisme werkelijk op? De jaren 1920 volgden op de verschrikkelijk Eerste Wereldoorlog. Dankzij Amerika waren de drie grote rijken, Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en het Ottomaanse Rijk verslagen. De democratie verkeerde nog in de kinderschoenen en Amerika was een betrekkelijk groentje op het internationale speelveld.

Nee dus. De wereld van 2017 is een heel andere dan die van honderd jaar geleden. Zelfs al zou Trump het willen, zelfs al is Amerika het rijkste en machtigste land van de wereld, hij kan zich geen alleingang permitteren.  Al is het maar omdat Amerika geen eenheidsstaat is waarin één man zijn zin doordrijven kan, omdat zoals alle enquêtes weergeven het overgrote deel van de bevolking dat niet wil.

Ook in Europa zijn de meningen verdeeld. Lang niet iedereen ziet uit naar de verwezenlijking van een krachtige staat die zijn rol opeist op het wereldtoneel. De wereld is al ingewikkeld genoeg. Er zijn te veel verschillen. Een duizend jaar oude geschiedenis poets je niet zo maar uit. Dus hopen velen  de periode Trump op een of andere manier uit te kunnen zingen. En wie weet, duurt die periode korter dan gedacht.