Ook populisme betekent ellende

Voor wie moeten we het meest bang zijn? Voor de terrorist, erop uit om zoveel mogelijk slachtoffers te maken? Of voor de nationaalpopulist die precies weet, hoe het terroristenprobleem aan te pakken?

Vooropgesteld, of hij nu een radicaal gelovige, een crimineel of een boze allochtoon is, natuurlijk biedt de terrorist een actueel en groot gevaar dat verder gaat dan het aantal slachtoffers dat hij maakt. Hoe ingrijpender de aanslag, hoe groter de druk op de democratische rechtsstaat. De reacties op aanslagen in Frankrijk, de Verenigde Staten van Amerika, Belgiё en nu ook in Duitsland zijn even zo vele bewijzen.

Arrestatieteams krijgen grote bevoegdheden. Spanningen en tegenstellingen komen al gauw naar boven drijven. Controles worden aangescherpt en geen mens weet wat de politie precies uitspookt achter de computer. De pers stort zich op elk foutje van de overheid, van justitie of politie. Na elke aanslag vluchten hele groepen bange, onzekere kiezers richting partijen die geen twijfels kennen, teruggrijpen op het verleden en al gauw denken in fout en goed, wit en zwart, wij en zij.

In elk geval is het geen toeval dat mèt de angst en onzekerheid de kracht van extremistische en/of nationaalpopulistische partijen toeneemt. Inmiddels is de AfD de derde partij van Duitsland.  “Merkels doden”, noemde de tweede man van de AfD de 12 slachtoffers van de Tunesische crimineel, asielzoeker, terrorist  Anis Amri  die met een vrachtwagen de Berlijnse Kerstmarkt aan diggelen reed, verwijzend naar bondskanselier Merkels ‘wir schaffen es-rede’ waarbij de bondskanselier de Duitse burgers vroeg om vluchtelingen te verwelkomen.

Misschien was de bondskanselier nalatig, misschien naïef. Wie de sporen van Amri natrekt krabt zich in elk geval achter de oren. Immers, de man stond al jaren hoog op de lijst van gevaarlijke asielzoekers. Wat heet, in Italiё had Amri een gevangenisstraf van 4 jaar uitgezeten. Een asielverzoek was afgewezen waarna hij de benen nam om in Duitsland op te duiken en ook dáár nul op het asielrekest te krijgen. De politie rekende hem tot de categorie, potentieel gevaarlijk. Toch slaagde hij er opnieuw in uit het zicht van de autoriteiten te blijven.

Kortom, er zijn grote inschattingsfouten gemaakt. Het is ook niet de eerste keer dat de onderlinge communicatie van het Duitse politieapparaat tekort schiet. Vrij schieten dus voor Merkels vijanden. Vrij schieten voor politici als Geert Wilders die precies weten waar de autoriteiten de fout zijn ingegaan.  Dus zijn diezelfde autoriteiten schuldig, medeverantwoordelijk voor elke aanslag, voor ieder slachtoffer.

De recente aanslagen in Europa en de Verenigde Staten zijn op z’n minst een flinke stimulans voor de onstuimige groei van de  nationaalpopulistische en rechtse partijen. De kiezers stromen toe, in Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Nederland, Duitsland, Belgiё, Italiё, Polen en Hongarije. In de VS.

Overal hijgen de nationaalpopulisten de oude partijen in de nek of zijn zelfs al in de machtscentra doorgedrongen. Overal hekelen zij de aanpak van de gevestigde macht. Eisen zij sneller en harder optreden, uitbreiding van de bevoegdheden, snellere uitzettingsprocedures, soberder opvangregelingen, en nu al staan maatregelen op gespannen voet met de idee van een democratische rechtsstaat.

Niemand hoeft zich dan ook een illusie te maken over een maatschappij waarin de nationaalpopulistische partijen het voor het zeggen hebben. Meer repressie, meer uitzettingen, strengere controles, straffen, conflicten met onwillige buren zullen het gevolg zijn.

In 2017 vinden parlements- en presidentsverkiezingen plaats in Nederland, Duitsland, Frankrijk. Onderschat de kiezers niet.  Opnieuw wint de AfD fors.  Wilders’ PVV  kan zomaar de  grootste worden, Marine Le Pen van het  Franse Front National zal hoog scoren bij de presidentsverkiezingen terwijl in Italiё de VijfSterrenbeweging van Beppe Grillo,  Lega Nord en oudpremier Berlusconi het politieke speelveld weer eens flink dreigen op te schudden.

Maar het is zoals het is. Ongetwijfeld haakt het nationaalpopulisme aan bij de stemming in dit deel van de wereld. Het is emotiepolitiek, en daar komt, zo leert de geschiedenis,  gemakkelijk een boel ellende van.

Neem ook Amerika, de leider van het vrije Westen. Op 20 januari wordt de Republikein Donald Trump geïnstalleerd als 45^ste presidentvan de Verenigde Staten. Trump haalt zijn kiezers voor een groot deel uit rechts- conservatief-nationalistische contreien. Contreien waarbinnen racisme, vooroordelen en een voorliefde voor geweld nog altijd welig tieren. Nu al maken de Democraten en vakbonden zich op om zich te weer te stellen tegen een politiek die belooft de rijken te plezieren en de minder draagkrachtigen zwaarder te belasten. Zo staan de afschaffing van Obamacare en forse kortingen op de toeslagen voor kinderen en ouderen voor de deur.

Ook de persoon Donald Trump roept de nodige vragen op. Niet alleen zijn politieke concurrenten wantrouwen zijn impulsiviteit, gebrek aan bestuurlijke ervaring en sympathie voor sterke mannen, c.q. dictators. Woedend is de reactie van de Chinese regering na de bekendmaking dat president-elect Trump gesproken had met de president van Taiwan.

Een dergelijk gesprek had sinds 1979 niet meer plaatsgevonden en markeert wellicht het einde van het Één-Chinabeleid waarbij de VS de regering-Beijing erkent als enige vertegenwoordiger van China.

“Extreem gevaarlijk. Op z’n minst ondoordacht”, vinden China-experts de actie van de Amerkaanse president-elect. De Britse krant, The Guardian voorziet op gezag van een communistische partijkrant een Chinese aanval op het afvallige eiland. Volgens de krant zou Beijing al met de voorbereidingen voor een militair ingrijpen begonnen zijn.

Wat is gevaarlijker? De implicaties van terreur zijn niet minder onvoorspelbaar dan de reacties van nationaalpopulistisch gedreven politiek. Bovendien versterken zij elkaar, zijn loten van eenzelfde stam. Beide zijn levensgevaarlijk, bedreigen de continuïteit van de democratische rechtsstaat. Van onze vrije samenleving dus. Ze moeten bestreden worden, desnoods met harde hand. Maar laten gezond verstand en het juiste gebruik van ervaring zegevieren. Want zonder gaat het niet.