Hij is wel een oorlogsmisdadiger

“Een meesterwerk”, vindt schrijver-schaker Tim Krabbé. “Een overweldigend boek, ik heb het ademloos uitgelezen”, voegt Anna Enquist er op de achterflap aan toe. Een ander is weer verbijsterd, met stomheid geslagen: “Hij had de Libris Literatuurprijs moeten krijgen”. “Dit is Het Verdriet van Europa. Toergenjev, Honderd Jaar Eenzaamheid”. Om prof. dr. David van Reybrouck in De Correspondent kan niemand heen.

‘De stamhouder’, is de titel van het boek dat de 71-jarige journalist, oud-correspondent in de toenmalige Sovjet Unie, Alexander Münninghoff geschreven heeft. Wat laat heb ik het gelezen, maar niet te laat om me te voegen in de rij van bewonderaars. In die zin, dat ik het in één ruk heb uitgelezen. Ook ik regelmatig naar adem moest happen, niet een beetje. Ik stikte er bijna in. En nog verbijsterd ben over het lot dat een mens treffen kan.

Aan een doorwrocht beeld van de Oude Heer, van Omi die van Russische adel is, van vader Frans, moeder Wera, broers en wie er allemaal langs komt, waag ik me niet. De familie Münninghoff is me net iets te complex. Ik constateer slechts hoe feilloos de oorlog karakters blootlegt. In elk geval moet er een reden zijn dat de één zich bewijst als een machtige, schatrijke entrepeneur, grootgrondbezitter wordt en de ander de familiegeschiedenis verrijkt met een gewetenloze, rancuneuze, egocentrische drankzuchtige fantast. Ja, een oorlogsmisdadiger die zich uiteindelijk ten gronde heeft gericht.

Hoewel (bijna) ieder kind van zijn ouders houdt, aan hen loyaal is, richten Alexander Münninghoffs liefde en loyaliteit zich primair op de grootvader wiens invloed iedereen treft en tot in de hoogste kringen reikt. Zijn moeder steekt er schril bij af. Ze is te zwak, kan niet tegen hem op. Dat op het eind het schuldbesef doorbreekt, doet daar niet aan af. Trouwens, ook de vader moet het afleggen tegen de Oude Heer. Frans Münninghoff is de loser, maar probeert het tenminste.

Alexander is een beetje de speelbal van de volwassenen. Zeven jaar oud pas, lijkt het hem bij zijn vader beter af te zijn dan bij zijn moeder. Dichter bij de Oude Heer in elk geval. Hij mag dan ontvoerd zijn. Een kind dat van zijn moeder houdt, zou zich verzet hebben. Geprotesteerd, gevochten, weggelopen.

Nee dus. Vermoedelijk is het de kracht van het boek. Toch erger ik me. Want Alexander Münninghoff verbloemt. Waar hij zou moeten oordelen, heeft hij begrip. De vader, Frans! Alexander draagt duizend en één redenen aan. Feit is dat Frans Münninghoff in de Tweede Wereldoorlog toetreedt tot de Waffen SS, divisie Wiking. Meevecht, en nooit spijt heeft. Sterker nog, zijn leven lang is hij SS’er gebleven.

Oorlogsmisdadiger

Een mooi boek is De Stamhouder. Maar: “Frans Münninghoff”, aldus Alexander, “is geen oorlogsmisdadiger”. Voor de zoon is hij een SS’er, een wat naїeve man, een idealist die de Bolsjewieken bevocht. Een dappere strijder voor wie eer en trouw belangrijker zijn dan wereldse zaken. O zeker, hij heeft mensen gedood, zelfs met zijn pioniersschep een Rus de schedel ingeslagen. Joden heeft hij niets misdaan. Van gaskamers wist hij niets.

Ik erger me! Om eerlijk te zijn, ik vind het verschrikkelijk. Eigenlijk snap ik er niets van. Frans zegt het zelf, en de Duitse kinderboekenschrijver bij wie Alexander verhaal gaat halen, bevestigt het verhaal. Maar waarom, is de vraag, gaat de zoon niet naar het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, het NIOD? Hij hoeft alleen maar naar het artikel van Evertjan van Roekel te vragen, ‘Nederlandse SS’ers en de Holocaust’. Had ook hij de dagboeken kunnen inzien waaruit de auteur geput heeft.

Hoe het zij, de Waffen SS, divisie Wiking heeft een inktzwarte reputatie en is schuldig verklaard aan het plegen van oorlogsmisdaden. Misschien heeft Frans Münninghoff nooit iets onoorbaars ervaren. Misschien heeft hij geen Jood neergeschoten. Misschien gebeurde het allemaal achter zijn rug. Misschien vindt hij zichzelf een idealist. Alleen het lidmaatschap maakt hem al tot een oorlogsmisdadiger. Op z’n minst moet hij toch zijn handtekening hebben gezet onder zoiets als een Ariёrverklaring. Moet hij wel eens een film hebben gezien. ‘Jud Süss’, misschien?

De Stamhouder is al toe aan de tiende druk. Iedereen vindt het prachtig. Bijzonder op z’n minst. Maar voor mij is het opnieuw de bevestiging van het gemak waarmee de Nederlandse geschiedenis is herschreven. Ik denk aan, natuurlijk, Chris van der Heijden en Bart van der Boom. Zij kantelden in elk geval het beeld. De één stelt dat het toeval is aan welke kant je stond. De ander betoogt dat Nederlanders niets te verwijten valt als het gaat om de Jodenvervolging. “Immers, zij wisten het niet”. NSB’ers zijn slachtoffers geworden. Haast klakkeloos is dat beeld in de geschiedenisboekjes terechtgekomen.

Alexander Münninghoff heeft zijn sporen verdiend als journalist. Is een goed schaker, bovendien. Wie zich staande houdt, een ordentelijk leven leidt, geen al te rare dingen heeft gedaan, en met zichzelf in het reine probeert te komen, verdient sowieso een pluim. Maar hij is wel de zoon van een oorlogsmisdadiger, een man die zich willens en wetens verbonden heeft met een misdadig, moorddadig regime. Misschien is het moeilijk dat op te schrijven. Er zijn er meer die daar moeite mee hebben. Maar alles is beter dan de waarheid verbloemen.