DE NEOLIBERALE HEILSTAAT WANKELT
Nog maar een half millennium geleden hesen we ons in het kruiskleed. Bestegen het paard, trokken het zwaard en hakten duizenden ongelovigen het hoofd af. Het was God, geloofden we, die ons de overwinning bracht.
God hebben we inmiddels lang en breed achter ons gelaten. Ratio en wetenschap zijn ervoor in de plaats gekomen. Aan hen danken we de vooruitgang. Zo zijn we in het digitale tijdperk beland. Ongelovigen bestrijden we nog steeds.
Dat er een wereld van verschil is tussen de Middeleeuwer en de digitale mens, is een open deur. Alleen in centimeters al ken je de Middeleeuwer niet terug. Natuurlijk zijn er ook overeenkomsten, eigen aan de mens. Een constante factor is bijvoorbeeld het geloof.
Maar God ligt toch achter ons? Niet overal. In het Midden-Oosten kunnen ze er geen genoeg van krijgen. Ook de Verenigde Staten is een godvruchtig land. Geen toeval dus dat de mensen daar elkaar zo makkelijk naar het leven staan.
Hoe het zij, het geloof is een vreselijk ding dat misschien wel niets met God te maken heeft. Karl Marx, de schepper van het communisme, was een wetenschappelijk denker en een atheïst. Dat veel volgelingen het communisme in de plaats stelden voor het christendom is nu niet direct een originele gedachte. Een geloof bleef het, een houvast, iets waarvan je overtuigd en nauwelijks meer af te brengen was.
Onzekere tijden, leert de geschiedenis, zijn vruchtbare voedingsbodems voor het geloof. Groot is juist dan de behoefte aan een houvast. In de vorige eeuw boden autoritaire ideologieën als het fascisme, het nationaalsocialisme en het communisme uitkomst. In de 21ste eeuw ligt het neoliberalisme in het verlengde.
Het Westen herinnert zich Fukuyama’s, ‘Het einde van de geschiedenis’ dat de alleenheerschappij van het vrije marktkapitalisme en de liberale democratie voorzag. Fukuyama schreef zijn boek in 1992, na de val van de Berlijnse Muur. Maar zelfs de Amerikaanse hoogleraar wil er liever niet meer aan herinnerd worden, zò ongelijk heeft hij gekregen.
Niettemin was het rond de eeuwwisseling al neoliberalisme wat de klok sloeg. Privatisering, individualisering van de maatschappij, aandelenwoekerwinsten, bonussen. Afbouw van de verzorgingsstaat. Een kleine overheid. Begrotingsevenwicht. Bezuinigen, zijn de toverwoorden.
Enfin, de liberale theorie leek te werken. De vrije markt groeide en bloeide. De beurzen hielden ware orgieёn. Gelovigen spraken al over de nooit eindigende economische groei. De Europese Unie nam reuzenstappen, en voerde alvast de euro in.
Nederland deed mee. De socialistische PvdA bekeerde zich in de overtuiging dat zij met arbeiders, solidariteit en verzorgingsstaat niet verder kwam.
Natuurlijk waren er enkele voorzichtige waarschuwingssignalen. De opkomst van de Socialistische Partij duidde er in elk geval op dat niet iedereen geloofde in de neoliberale heilstaat. Ook veronderstelden sommigen een relatie tussen de allochtonenproblematiek en de economie. Geen zorgen trouwens over het politieke bestel. Het liep toch prima, niet?
Toen kwam de crisis. Heilig was het geloof in het neoliberale model en diens oplossingen. De VVD won er twee keer de verkiezingen mee. De gevestigde orde was het roerend eens, en eiste: “Bezuinigingen. Begrotingsevenwicht . Hervormingen in liberale zin”.
Dat Nobelprijswinnaar, Paul Krugman, van meet af aan de idiotie ervan predikte, vond tout Nederland lachwekkend.
Inmiddels is de economie in elkaar gestort. Sluipt de twijfel niet al in? Sommigen nemen Krugman nu serieus. De polder heeft ingegrepen. Maar geloof heeft zo zijn eigenschappen.
De ware gelovige buigt niet. Kent geen twijfel. Drie procent. Is koersvast. Me dunkt, VVD-fractieleider Halber Zijlstra, D66-collega Alexander Pechtold en Sybrand Buma (CDA) zijn waardige vertegenwoordigers van de neoliberale leer.